Trong các giao dịch thương mại quốc tế, khái niệm “bất khả kháng” (force majeure) đóng vai trò quan trọng trong việc xác định khi nào một bên có thể được miễn trách nhiệm nếu không thể thực hiện nghĩa vụ hợp đồng do các sự kiện không thể kiểm soát được.
Một trong những quy định quan trọng liên quan đến bất khả kháng trong các hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế là Công ước về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế (CISG). Bài viết này sẽ đi vào phân tích cách CISG quy định về bất khả kháng và so sánh với các quy định khác trong luật thương mại quốc tế.
Khái niệm bất khả kháng theo CISG
Bất khả kháng, theo CISG, là tình huống khi một bên không thể thực hiện nghĩa vụ của mình trong hợp đồng do các sự kiện ngoài tầm kiểm soát của họ. Những sự kiện này có thể là thiên tai, chiến tranh, đình công, hoặc các sự kiện tương tự không thể dự đoán trước và không thể tránh được dù có thực hiện các biện pháp bảo vệ hợp lý.
Theo Điều 79 của CISG, một bên có thể miễn trách nhiệm nếu chứng minh rằng sự kiện ngoài ý muốn này là nguyên nhân chính khiến họ không thể thực hiện nghĩa vụ hợp đồng. Điều này có nghĩa là CISG bảo vệ các bên trong trường hợp họ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố không thể kiểm soát, miễn là họ đã nỗ lực hết sức để giảm thiểu thiệt hại hoặc ngừng thực hiện nghĩa vụ khi sự kiện bất khả kháng xảy ra.
Tuy nhiên, việc miễn trách nhiệm này không phải là tự động. Các bên cần phải thông báo cho đối tác của mình về tình trạng bất khả kháng trong một thời gian hợp lý và chứng minh rằng sự kiện này thực sự ảnh hưởng đến khả năng thực hiện nghĩa vụ. Nếu không thực hiện thông báo kịp thời, bên bị ảnh hưởng có thể bị mất quyền miễn trách nhiệm.
Các điều kiện để áp dụng bất khả kháng theo CISG
CISG đưa ra một số điều kiện cần thiết để áp dụng nguyên tắc bất khả kháng:
- Sự kiện không thể tránh được: Điều kiện tiên quyết là sự kiện không thể kiểm soát được và xảy ra ngoài sự kiểm soát hợp lý của các bên trong hợp đồng.
- Không thể thực hiện nghĩa vụ hợp đồng: Sự kiện bất khả kháng phải làm cho bên bị ảnh hưởng không thể thực hiện nghĩa vụ hợp đồng. Điều này có thể bao gồm việc giao hàng không thể thực hiện, hoặc hàng hóa không thể được cung cấp như đã thỏa thuận.
- Không thể dự đoán trước: Sự kiện bất khả kháng phải là sự kiện không thể dự đoán được vào thời điểm ký kết hợp đồng.
- Thông báo kịp thời: Bên bị ảnh hưởng phải thông báo cho đối tác trong thời gian hợp lý về tình trạng bất khả kháng và khả năng ảnh hưởng đến việc thực hiện hợp đồng.
- Khả năng giảm thiểu thiệt hại: Mặc dù CISG cho phép miễn trách nhiệm, nhưng bên bị ảnh hưởng vẫn phải nỗ lực tối đa để giảm thiểu thiệt hại. Nếu không, họ có thể bị buộc phải bồi thường một phần thiệt hại.
So sánh giữa CISG và các quy định về bất khả kháng trong các hệ thống pháp lý khác
Các quy định về bất khả kháng trong CISG có một số điểm tương đồng và khác biệt với các quy định của các hệ thống pháp lý quốc gia, bao gồm cả hệ thống pháp lý của Anh, Pháp và các quốc gia khác.
1. Hệ thống pháp lý Anh
Trong hệ thống pháp lý của Anh, “bất khả kháng” được điều chỉnh chủ yếu bởi các điều khoản trong hợp đồng, và không có một quy định cụ thể về “bất khả kháng” trong luật chung. Các bên trong hợp đồng có thể tự do quy định về việc áp dụng điều khoản bất khả kháng, hoặc có thể dựa vào các nguyên tắc chung về “hợp đồng không thể thực hiện” do hoàn cảnh thay đổi.
Điều này có sự khác biệt so với CISG, nơi mà việc miễn trách nhiệm không hoàn toàn phụ thuộc vào sự thỏa thuận của các bên mà được điều chỉnh bởi các quy định rõ ràng trong công ước.
2. Hệ thống pháp lý Pháp
Tương tự như hệ thống pháp lý Anh, hệ thống pháp lý của Pháp cũng có một số quy định về bất khả kháng, nhưng các quy định này có sự linh hoạt hơn. Trong pháp luật Pháp, bất khả kháng là một tình huống khiến một bên không thể thực hiện nghĩa vụ hợp đồng do sự kiện bất ngờ và không thể lường trước.
Tuy nhiên, pháp luật Pháp yêu cầu bên bị ảnh hưởng phải chứng minh rằng không có bất kỳ biện pháp thay thế nào có thể được thực hiện để giảm thiểu thiệt hại, một điều có thể hơi khác biệt so với CISG, nơi bên bị ảnh hưởng chỉ cần thông báo và chứng minh sự kiện không thể kiểm soát mà không yêu cầu biện pháp giảm thiểu thiệt hại một cách chi tiết.
3. Các quốc gia khác
Các quốc gia khác, chẳng hạn như Đức, cũng có các quy định về bất khả kháng, nhưng các quy định này có thể thay đổi tùy thuộc vào các điều kiện pháp lý của từng quốc gia. Tuy nhiên, đa phần, các quốc gia này đều có những nguyên tắc tương tự như CISG trong việc bảo vệ các bên không thể thực hiện nghĩa vụ hợp đồng vì các sự kiện ngoài tầm kiểm soát.
Kết luận
CISG cung cấp một cơ chế rõ ràng và công bằng để giải quyết các tình huống bất khả kháng trong hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế. Các quy định của CISG về bất khả kháng giúp các bên tham gia giao dịch quốc tế giảm thiểu rủi ro pháp lý trong trường hợp gặp phải những sự kiện không thể kiểm soát được.
